ٽيڪس چور هر سال اربين رپيا لُٽي مزه وٺن پيا، ايف بي آر خاموش تماشائي بڻيل

اسلام آباد:(اڱارو 01 جولاءِ 2025ع)هڪ اهڙي وقت ۾ جڏهن پاڪستان کي پنهنجي آمدني وڌائڻ ۽ ٽيڪس نيٽ کي وڌائڻ جي سخت ضرورت آهي، ٽيڪس چور بي خوفي سان اربين رپيا لُٽي رهيا آهن جڏهن ته ايف بي آر اهڙن ٽيڪس چورن کي پڪڙڻ ۾ پنهنجي قانوني ذميواري پوري ڪرڻ ۾ ناڪام ٿي رهيو آهي. هي اکين کي ڇُهندڙ ۽ سنجيده انڪشاف آڊيٽر جنرل آف پاڪستان جي مالي سال 2024-25 جي تازي رپورٽ ۾ سامهون آيو آهي، جيڪا ٽيڪس چوري ۽ قانون لاڳو ڪندڙ ادارن جي خامين کي ڍڪيندي آهي، جيڪي هر سال قومي خزاني کي سوين ارب رپين جو نقصان پهچائي رهيا آهن. رپورٽ ۾ هزارين ڪيسن جي نشاندهي ڪئي وئي آهي جن ۾ ٽيڪس ڏيندڙ وڏي پيماني تي آمدني لڪائڻ، جعلي دعوائن، ريٽرن جمع نه ڪرائڻ، ٽيڪس ڪريڊٽ جي غلط استعمال ۽ آمدني لڪائڻ ۾ ملوث آهن. اهڙا ٽيڪس چور ايف بي آر جي فيلڊ آفيسن ۾ خراب نگراني، سست ڪارروائي ۽ ڪمزور اندروني ڪنٽرول جي ڪري حوصلا افزائي ڪن ٿا. جيتوڻيڪ گذريل سالن جي رپورٽن ۾ ساڳين بي ضابطگين جي مسلسل نشاندهي ڪئي وئي، پر ڪا به ڪارروائي نه ڪئي وئي. آڊيٽر جنرل پنهنجي رپورٽ ۾ هن صورتحال کي "انتهائي پريشان ڪندڙ" قرار ڏنو آهي، جنهن ۾ اميرن پاران وڏي پيماني تي سپر ٽيڪس جي چوري سڀ کان وڌيڪ پريشان ڪندڙ آهي. رپورٽ موجب، 1026 ٽيڪس ڏيندڙن سپر ٽيڪس ادا نه ڪيو، جنهن جي ڪري قومي خزاني کي 167.9 ارب رپين جو نقصان ٿيو. ادائيگي کي لاڳو ڪرڻ لاءِ قانوني اختيار ۽ طريقيڪار جي باوجود، بروقت ڪارروائي نه ڪئي وئي، صرف 48 ملين رپيا وصول ڪيا ويا، جيڪو ڪل رقم جو صرف 0.02 سيڪڙو آهي. ساڳئي طرح، 1084 ٽيڪس ڏيندڙن ۾ ناقابل قبول ڪاروباري خرچ شامل هئا جهڙوڪ ليز فنانس چارجز ۽ خرچ جن تي ود هولڊنگ ٽيڪس نه ڪٽيو ويو، جيڪو انڪم ٽيڪس آرڊيننس جي سيڪشن 21 جي خلاف ورزي آهي، جنهن جي نتيجي ۾ 149.5 ارب رپين جو نقصان ٿيو. رپورٽ موجب، جيتوڻيڪ ڪارروائي جو دعويٰ ڪيو ويو، ڪا به واضح وصولي نه ڪئي وئي ۽ گهڻا ڪيس اڃا تائين التوا ۾ آهن. رپورٽ ۾ 45.3 ارب رپين جي اڻ ادا ڪيل ود هولڊنگ ٽيڪس جي نشاندهي ڪئي وئي آهي. 1344 ڪيسن ۾، ايجنٽن سپلائرز ۽ ٺيڪيدارن کي ادائيگين تي ٽيڪس نه ڪٽيو يا ٽيڪس بلڪل به نه ڪٽيو ويو. تنهن هوندي به، ايف بي آر انهن ايجنٽن خلاف ذاتي ذميواري جي پنهنجي قانوني اختيار استعمال نه ڪيا. ڪارروائي ۾ دير ٿي يا مڪمل نه ٿي، ۽ صرف 2.4 ملين رپيا وصول ٿي سگهيا. آڊيٽر جنرل خبردار ڪيو ته جيستائين "هم وقت سازي انتظاميه ۽ ادائيگي نظام" (SWAPS) کي فوري طور تي لاڳو نه ڪيو ويندو، اربين رپيا سسٽم ۾ ليڪ ٿيندا رهندا. رپورٽ ۾ اهو به ظاهر ڪيو ويو آهي ته ڪيترن ئي ٽيڪس ادا ڪندڙن پنهنجي آمدني کي پنهنجي سيلز کي گهٽ رپورٽ ڪندي يا پنهنجي خريداري کي وڌيڪ بيان ڪندي لڪايو، جڏهن ته سيلز ٽيڪس ۽ آمدني ٽيڪس ريٽرن ۾ فرق مليو. 1,181 اهڙن ڪيسن ۾، 54.2 ارب رپين جي آمدني ٽيڪس ادا نه ڪئي وئي. ساڳئي طرح، 992 سيلز ٽيڪس رجسٽرڊ ماڻهن سيلز لڪايو، بجلي جي استعمال جي بنياد تي پيداوار گهٽ رپورٽ ڪئي، يا بند ٿيندڙ اسٽاڪ جو حساب نه رکيو، جنهن جي نتيجي ۾ 36 ارب رپين جي سيلز ٽيڪس چوري ٿي. ٻنهي صورتن ۾، ڪا به اثرائتي ڪارروائي نه ڪئي وئي. رپورٽ ۾ اهو به ظاهر ڪيو ويو آهي ته سيلز ٽيڪس ريفنڊ يا ان پٽ ايڊجسٽمينٽ جعلي يا فلائنگ انوائس ذريعي حاصل ڪيا ويا. 375 ڪيسن ۾، ٽيڪس ادا ڪندڙن بليڪ لسٽ ٿيل يا معطل ٿيل ڪمپنين جي انوائس تي ڪريڊٽ جو دعويٰ ڪيو، جيڪو سيلز ٽيڪس ايڪٽ جي واضح خلاف ورزي آهي. انهن جعلي دعوائن سبب 123.5 ارب رپين جو نقصان ٿيو، گهڻا ڪيس اڃا تائين انڪوائري يا فيصلي جي مرحلن ۾ آهن، ڪجهه کي کاتي جو جواب به نه مليو آهي. رپورٽ موجب، 14,697 رجسٽرڊ ٽيڪس ادا ڪندڙن اين ٽي اين هجڻ جي باوجود ريٽرن فائل نه ڪيا، هي هڪ خلاف ورزي آهي جنهن تي سيڪشن 182 تحت خودڪار سزا لاڳو ٿيڻ گهرجي ها، پر 26.6 ارب رپين جا ڏنڊ لاڳو يا گڏ نه ڪيا ويا، هن ڪيٽيگري ۾ ايف بي آر صرف 0.05 ملين رپيا وصول ڪيا، جيڪو قانون تي عمل درآمد ۾ ايف بي آر جي ناڪامي کي ظاهر ڪري ٿو. رپورٽ ۾ اهو به چيو ويو آهي ته ڪجهه ڪيس اهڙا آهن جن ۾ ٽيڪس واجب الادا هو پر گڏ نه ڪيو ويو، 1571 ڪيسن ۾ 62.3 ارب رپيا گڏ نه ڪيا ويا، جيتوڻيڪ ڪجهه ڪيسن ۾ قانوني ڪارروائي شروع ڪئي وئي، ڪا به اهم وصولي نه ڪئي وئي. "ٻين ذريعن" جي طور تي درجه بندي ڪيل ذريعن تي ٽيڪس نه لڳائڻ جي ڪري 23.3 ارب رپين جو نقصان پڻ ٿيو، جنهن ۾ مختلف قسم جي آمدني شامل آهي. 1764 ڪيسن ۾، ايف بي آر جائزو ورتو يا ٽيڪس گڏ نه ڪيو. ايف بي آر جي 392 صفحن جي آڊٽ ۾ تفصيل سان ٻڌايو ويو آهي ته ٽيڪس چور ڪيئن پئسا لٽي رهيا آهن ۽ ايف بي آر خاموش تماشائي بڻيل آهي. آڊيٽر جنرل جي رپورٽ مان ظاهر ٿئي ٿو ته 2019 کان 2024 تائين آڊٽ رپورٽن ۾ تقريبن سڀئي اهم مسئلا ڪيترائي ڀيرا اٿاريا ويا، پر ساڳيا بي ضابطگيون ورجائي رهيون آهن ۽ ڪو به فيلڊ آفيسرن کان ڪارروائي نه ڪرڻ لاءِ نه پڇي رهيو آهي. رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته ٽيڪس وصولي ۾ اهي نقصان اهڙا آهن جو جيڪڏهن وصول ڪيو وڃي ها ته اهو پئسو اسڪولن، اسپتالن، عوامي حفاظت يا انفراسٽرڪچر تي خرچ ٿي سگهي ها. وڏي پيماني تي ناڪامين کي روڪڻ لاءِ، رپورٽ سفارش ڪري ٿي ته واجب الادا ٽيڪس فوري طور تي گڏ ڪيا وڃن، قانوني ڪارروائي ۽ فيصلا بروقت ڪيا وڃن، آزاد نگراني ڪئي وڃي، اندروني ۽ ڊيسڪ آڊٽ سسٽم کي مضبوط ڪيو وڃي ۽ خطري تي ٻڌل طريقو اختيار ڪيو وڃي، صوبائي ۽ وفاقي ڊيٽابيس (جهڙوڪ زمين، ايڪسائيز، روينيو) کي ضم ڪيو وڃي، آئي ٽي ڪنٽرول کي فعال ڪيو وڃي ته جيئن بليڪ لسٽ ڪيل ادارن سان ڳنڍيل جعلي ريفنڊ دعوائن کي روڪي سگهجي. آڊٽ رپورٽ ۾ واضح طور تي خبردار ڪيو ويو آهي ته جيڪڏهن ساڳي بي ضابطگي بار بار ورجائي وئي ته اها وڏي ڳڻتي جوڳي ڳالهه آهي.