ٽيڪس سسٽم ۾ 662 ارب رپين کان وڌيڪ جو 'بليڪ هول' ايف بي آر جي ڪارڪردگي تي سوال اٿاري ڇڏيا

اسلام آباد:(آچر 29 جون 2025ع)آڊيٽر جنرل آف پاڪستان (اي جي پي) جي تازي رپورٽ موجب، مالي سال 2023-24 دوران ملڪ جي ٽيڪس سسٽم ۾ 662 ارب 70 ڪروڙ رپين جي وڏي مالي ليڪيج جو انڪشاف ٿيو آهي، جنهن فيڊرل بورڊ آف روينيو (ايف بي آر) سسٽم ۾ سنگين خامين کي ظاهر ڪيو آهي. رپورٽ (آڊٽ سال 2024-25) موجب، سڀ کان وڏو نقصان انڪم ٽيڪس ۾ 457 ارب رپيا هو، جڏهن ته سيلز ٽيڪس ۽ فيڊرل ايڪسائيز ڊيوٽي ۾ 186 ارب 70 ڪروڙ رپين جو نقصان رڪارڊ ڪيو ويو. انڪم ٽيڪس ۾ 457 ارب رپين جو نقصان رڪارڊ ڪيو ويو، جنهن جا مکيه سبب هيٺ ڏنل آهن: 167 ارب 90 ڪروڙ رپين جو سپر ٽيڪس اڃا تائين گڏ نه ٿي سگهيو (1600 کان وڌيڪ ڪيسن ۾)، 18 فيلڊ آفيسرن قابل اعتراض خرچن جي بنياد تي اضافي ڪٽوتين جي منظوري ڏني، جنهن جي ڪري 149 ارب 60 ڪروڙ رپين جو نقصان ٿيو. 62.3 ارب رپين جا مطالبا گڏ نه ڪيا ويا. 45.4 ارب رپين جو ود هولڊنگ ٽيڪس گڏ نه ڪيو ويو، گهٽ ۾ گهٽ 22.9 ارب رپين جو ٽيڪس گڏ نه ڪيو ويو. سيلز ٽيڪس ۽ فيڊرل ايڪسائيز ڊيوٽي ۾ 187 ارب رپين جو نقصان رڪارڊ ڪيو ويو. سڀ کان وڏو نقصان 123.6 ارب رپيا هو، جيڪو جعلي يا بليڪ لسٽ ٿيل سپلائرز پاران جاري ڪيل انوائسز تي ان پٽ ٽيڪس ڪريڊٽ جي دعويٰ جي ڪري ٿيو. 8.5 ارب رپين جو وڌيڪ نقصان ان پٽ ٽيڪس کي مستثنيٰ ۽ ٽيڪس لائق سپلاءِ جي وچ ۾ ورهائڻ جي ڪري ٿيو. 36 ارب رپين جي سيلز کي گهٽ رپورٽ ڪري ٽيڪس کان بچيو ويو، 7.5 ارب رپين جي ناقابل قبول رعايتون ۽ 5.5 ارب رپين جي غير قانوني ترتيب پڻ ان جا سبب هئا. 3.5 ارب رپين جي ڪري ڏنڊ ۽ سرچارج گڏ نه ڪيا ويا. درجنين اسٽيل ۽ پرچون شعبي جي ڪمپنين کي رجسٽريشن نه ٿيڻ جي ڪري 1.3 ارب رپين جو نقصان برداشت ڪرڻو پيو. فيڊرل ايڪسائيز ڊيوٽي (گيس، سيمينٽ، هوائي سفر وغيره تي) ۾ 788 ملين رپين جي گهٽتائي گڏ ڪئي وئي. 18.9 ارب رپين جي ڪسٽم بي ضابطگيون ٿيون. 12.6 ارب رپين جي ضبط ڪيل سامان نيلام نه ٿي سگهيو ۽ بيڪار پيو رهيو. برآمدي ثبوت جمع ڪرائڻ کان سواءِ ڊيوٽي فري خام مال استعمال ڪرڻ سبب 3.3 ارب رپين جو نقصان ٿيو. مڪمل استثنا جي ڪري 1.6 ارب رپين جو نقصان ٿيو. درآمد ٿيل سامان جي غلط درجه بندي جي ڪري 1.2 ارب رپين جو نقصان ٿيو. رپورٽ ۾ واضح ڪيو ويو آهي ته اهي انگ اکر چونڊيل فيلڊ آفيسن مان حاصل ڪيل ڊيٽا ۽ معلومات تي ٻڌل آهن ۽ جيڪڏهن قومي سطح تي ڏٺو وڃي ته نقصان جو پيمانو وڌيڪ ٿي سگهي ٿو. آڊٽ اختيارين جي 18 سڌارن جي تجويزن ۾ هيٺيان اهم نقطا شامل آهن: IRIS ۽ WeBOC جهڙن نظامن ۾ اي-تصديق کي لازمي بڻايو وڃي، جعلي انوائسز ۽ پيپر ڪمپنين خلاف سخت ڪارروائي ڪئي وڃي، خطري تي ٻڌل ڊيسڪ آڊٽ لاڳو ڪيا وڃن، هڪ آزاد ريفنڊ آڊٽ اسڪواڊ ٺاهيو وڃي، عدالتن ۾ التوا ۾ پيل ڪيسن لاءِ مضبوط قانوني سيل قائم ڪيا وڃن، ۽ فوري طور تي 'ٽريس اينڊ ٽريڪ' جهڙو نظام لاڳو ڪيو وڃي. رپورٽ ۾ چيو ويو آهي ته جيڪڏهن جعلي انوائسز، ڪاغذن جي ڪمپنين ۽ عدالتي دير جي ڪري نظام اندر کان خالي رهندو ته ٽيڪس نيٽ وڌائڻ جو ڪو به فائدو نه هوندو.