زمين جي سچائي: ڪراچي جي هر ڳوٺ جو اڃا تائين سنڌي نالو

ڪراچي:(خميس 11 سيپٽمبر 2025ع) زمين جي سچائي: ڪراچي جي هر ڳوٺ جو اڃا تائين سنڌي نالو آهي #ڪراچي بابت عام تاثر اهو آهي ته اهو هڪ نئون شهر آهي جيڪو 1947 کان پوءِ آباد ٿيو هو. پر روينيو رڪارڊ تي نظر وجهڻ سان هڪ بلڪل مختلف حقيقت ظاهر ٿئي ٿي. اڄ به، ڪراچي جي هر علائقي ۽ هر ڳوٺ جو نالو سنڌي ۾ درج ٿيل آهي. هي سرڪاري رڪارڊ آهي جيڪو نه رڳو زمين جي ملڪيت جي تفصيل ڏئي ٿو پر ڪنهن علائقي جي اصل سڃاڻپ ۽ تاريخ جو ثبوت پڻ فراهم ڪري ٿو. "ديهه" سنڌ جي قديم زرعي ۽ انتظامي يونٽ آهي. هر ضلعي ۾ درجنين ديهه آهن، ۽ هي بنيادي يونٽ آهي جنهن تي زمين جي رجسٽريشن ۽ ٽيڪس جو نظام قائم ڪيو ويو هو. برطانوي دور ۾ به، جڏهن ڪراچي کي بندرگاهه طور ترقي ڏني وئي هئي، ته ديهه سسٽم برقرار رکيو ويو ۽ انهن جا اصل سنڌي نالا رڪارڊ ۾ درج ڪيا ويا. سنڌ گزيٽيئر (1919) ۽ لارنس جيڪب پاران مرتب ڪيل روينيو رڪارڊ واضح طور تي ڪراچي جي ديهن کي لسٽ ڪن ٿا، جن ۾ نالا خالص سنڌي آهن. سنڌ گزيٽيئر (1919) واضح طور تي چوي ٿو: "ڪراچي ضلعي جا ڳوٺ ۽ ديھ پنھنجي سنڌي نالي کي برقرار رکن ٿا، جھڙوڪ لياري، ملير، منگھو پير، ۽ ڪيماري، ھر ھڪ مقامي آبادي ۽ انھن جي تاريخي آبادين جي نمائندگي ڪري ٿو." اهي ديھ ڪراچي جي مشهور علائقن جو پس منظر پڻ بڻجن ٿا. ديھ غفران (ملير جي چوڌاري)، ديھ دملوٽي (جتي پاڻي فراهم ڪندڙ صديون پراڻا کوھ هئا)، ديھ ابراهيم حيدري (هڪ قديم ماهيگيرن جي آبادي)، ديھ منگھو پير (هڪ صوفي بزرگ جي نالي تي رکيو ويو)، ديھ سونگل (گڊاپ جو هڪ قديم علائقو)، ۽ ديھ ڪيماري (جتي بندرگاهه واپار شروع ٿيو). اهي سڀئي نالا ثبوت آهن ته ڪراچي جون پاڙون ڪنهن ٻئي ٻولي يا ثقافت ۾ نه پر خالص سنڌي تهذيب ۾ آهن. پاڪستان جي ٺهڻ کان پوءِ وڏي پيماني تي آبادي جي منتقلي ۽ پناهگيرن جي آبادڪاري جي باوجود، اهي نالا نه ته روينيو رڪارڊ ۾ تبديل ڪيا ويا ۽ نه ئي ختم ڪيا ويا. اڄ به، جيڪڏهن ڪو گوگل ارٿ تي زميني رڪارڊ يا روينيو نقشن تي نظر وجهي ٿو، ته اهي اصل سنڌي نالا نمايان طور تي مليا آهن. 1920ع جي ڏهاڪي ۾ سنڌ گزيٽيئر ۾ شايع ٿيل سروي ۾ به ساڳيا نالا ورجايا ويا آهن، جيڪو ثبوت آهي ته هي شهر سنڌ جو هڪ لازمي ۽ الڳ نه ٿيندڙ حصو آهي. ڪراچي جي موجوده ٻولي، سياست ۽ سماجي توازن کي سمجهڻ لاءِ، ان جي پاڙن کي ڏسڻ ضروري آهي. روينيو رڪارڊ ۾ درج ڳوٺن جا سنڌي نالا صرف ڪاغذي دستاويز نه آهن پر هڪ اعلان آهن ته ڪراچي جي زمين جي سڃاڻپ ۽ ان جي اصل سڃاڻپ صدين کان سنڌي رهي آهي، ۽ هي سچائي اڄ به زنده آهي. ليکڪ: محبوب انصاري فيس بڪ فيس بڪ